Midlum, 15 april 2019
Op pad met Toskedokter Underweis: "Ik heb geen verstand"
Op maandag 15 april 2019 mochten we een ochtend meelopen met Martinus Jellema en zijn assistent Bianca Visser. "Tandarts onderweg" is een mobiele praktijk in de omgeving Harlingen-Bolsward-Makkum. We bezochten met de mobiele units een aantal tehuizen in de omgeving Bolsward en Makkum
Regelmatig hoor je het deze 'toskedokter' (Fries voor tandarts) zeggen: "ik heb er geen verstand van." of: "ik heb geen verstand". Daarmee wil Martinus zeggen dat je altijd open moet staan voor de onverwachte situatie die je aantreft. Het loopt altijd anders en je moet maar afwachten of de patiënt de behandeling wel aankan of accepteert. "Want als je er verstand van hebt dan word je zo eigenwijs."
Dus geen vooropgesteld plan. Het loopt toch altijd net even anders. De brug staat open, we kunnen de lift in het verzorgingshuis niet in omdat iedereen moet beneden moet gaan eten, de patiënt is onvindbaar. Schema's dien je uiteraard te maken. Maar het gebeurt maar zelden dat aan het eind van de dag blijkt dat je het geplande schema precies hebt kunnen volgen.
We merken het direct bij het eerste bezoek aan een tehuis voor mensen met een verstandelijke beperking. Hoewel er bij de drie patiënten die gezien worden sprake is van een redelijke tot goede mondgezondheid, blijkt het onmogelijk om röntgenfoto's te maken bij één van hen. Martinus: "We zullen haar eerst even moeten laten wennen. Wie weet lukt het de volgende keer wel of de keer erna."
Patiënten die ouder zijn en patiënten met een verstandelijke of meervoudige beperking vereisen een speciale aanpak. Het gaat stapje voor stapje. Eerst het ijs breken. Dan veel "lucht creëren." Een ogenschijnlijk toneelstukje opvoeren en zo gedaan zien te krijgen wat je voor ogen hebt. Humor is uitermate belangrijk. Martinus: "Ik probeer u even te laten happen, niet figuurlijk maar letterlijk hoor." Maar ook flexibiliteit is een noodzakelijke voorwaarde. En je moet letterlijk door de knieën kunnen gaan. We zien Martinus regelmatig vanuit geknielde positie in de mond kijken van de patiënt en de controle uitvoeren.
Martinus en zijn assistente Bianca werken in een virtuele groepspraktijk waar ook mondhygiënisten en een tandprotheticus op pad gaan. Er wordt gewerkt op basis van tijd.
Het streven is ook preventief te werken. Bij een van de bewoners probeert Martinus een rager te gebruiken, maar dat lukt nog niet. Omdat de begeleidsters de betreffende patiënt altijd trouw napoetsen, gaat een van hen proberen de volgende dag rondom het poetsen de rager te gebruiken.
Patiënten krijgen idealiter hun behandeling in hun eigen woonomgeving. "Ik heb wel eens een patiënt buiten behandeld. Het weer was prachtig en hij zat op het terras van het tehuis. Toen vroeg ik hem of het uitkwam de controle daar te verrichten." Martinus vraagt altijd toestemming aan de patiënt of hij hem mag behandelen, of hij hem in de mond mag kijken. "We komen echt overal. Steeds vaker ook bij de mensen thuis, al staat deze thuiszorg nog in de kinderschoenen."
Voor het grootste deel van de patiënten is het belangrijk dat ze in hun eigen leefomgeving worden behandeld.
De bewoners willen vooral niet in een bus behandeld worden. Volgens Martinus komt dat door de opgelopen trauma's van deze generatie door de ouderwetse schooltandarts die met zijn bus de basisscholen afging.
Er is sprake van een rolverdeling. Bianca is de sociale persoon die doorlopend in contact staat met de omgeving, bijvoorbeeld met andere bewoners die soms in en uit lopen. De tandarts ziet zichzelf als de 'vervelende man'. Hij roept wel eens bij binnenkomst "waar is het slachtoffer" en start daarmee het ogenschijnlijke toneelstukje.
De toskedokter kan alle behandelingen verrichten met zijn apparatuur, zelfs een wortelkanaalbehandeling.
Ze werken met allebei hun eigen trolley. Vaak gaat ook een behandelstoel mee naar binnen maar dat is niet altijd nodig.
Martinus komt binnen bij een vrouw van dik in de negentig en trekt pardoes haar pijnlijke wiebelkies eruit. Eigenlijke wilde zij zelf de kies al uitwurmen, maar dat lukte haar maar niet. Die zit zo los dat verdoven geen nut heeft. Dan vraagt ze of ze ook een bovenkunstgebit kan krijgen. Onduidelijk was waarom ze er zolang niet een had. Dat bleek al snel duidelijk. De reden was kokhalzen. De remedie: even oefenen met ademhalen en dan lukt de afdruk voor een kunstgebit toch. En besluit ze bij het volgende bezoek om toch niet verder te gaan, dan is dat ook goed. Nu kan ze er rustig even over nadenken, ook al beslist ze anders dan is dit alvast gebeurd. Daarmee is het veel minder belastend en het kost amper tijd. "Prachtig, gefeliciteerd, mooie afdruk is dat!", roept Martinus.
En het is pauze en de ochtend zit erop. We praten nog even na met Bianca over haar werk als assistent. Preventie is zo belangrijk, zegt ze. Het zou goed zijn als alle preventieve tandheelkundige zorg (poetsinstructies, tandvleescontrole, gebitsreiniging en -controle) in het basis verzekeringspakket zou komen.
Wat een geweldig span, deze twee mensen-mensen!
Ze tonen hart voor hun patiënten en voor iedereen met wie ze in hun werk te maken hebben.
Het was een voorrecht dat ze ons een kijkje in de keuken hebben willen geven.